อินทรีย์วัตถุในดินและฮิวมัส

  อินทรีย์วัตถุในดินแบ่งออกได้เป็นอินทรีย์วัตถุที่ยังมีชีวิตและที่ไม่มี ชีวิต โดยกว่า 90% ของอินทรีย์วัตถุในดินเป็นสิ่งที่ไม่มีชีวิต เช่น ซากพืช, ซากสัตว์, ซากจุลินทรีย์ และอินทรีย์วัตถุที่ย่อยสลายแล้ว หรือ ที่เรียกรวมๆ กันว่า “ฮิวมัส” ฮิวมัสยังสามารถแบ่งย่อยออกได้เป็น 2 กลุ่ม คือ ฮิวมัสทั่วไป และฮิวมัสเสถียร ซึ่งอินทรีย์วัตถุและฮิวมัสจะมีบทบาทหน้าที่ที่แตกต่าง

ตาราง เปรียบเทียบ อินทรีย์วัตถุและฮิวมัสในดิน

หน้าที่	อินทรียวัตถุ	ฮิวมัสทั่วไป	ฮิวมัสเสถียร
แหล่งที่มา	เศษซากพืชและสัตว์	การสลายตัวของอินทรียวัตถุ	การสลายตัวของฮิวมัสทั่วไปและอินทรียวัตถุ
หน้าที่กายภาพ	ทำให้ดินโปร่ง อากาศไหลเวียนดี, ระบายน้ำดี, เก็บความชื้น	พัฒนาโครงสร้างดิน และปรับปรุงดินให้เก็บน้ำได้ดีและจับตัวเป็นก้อน	พัฒนาโครงสร้างดิน และปรับปรุงดินให้เก็บน้ำได้ดีและจับตัวเป็นก้อน
หน้าที่ทางเคมี	ให้ธาตุอาหารที่ละลายน้ำได้ โดยเฉพาะปุ๋ยคอก	ปล่อยธาตุอาหารให้พืช, เก็บธาตุอาหารส่วนเกินไว้ในรูปที่พืชสามารถนำไปใช้ได้ทันที,ป้องกันการสูญเสียธาตุอาหาร	เก็บธาตุอาหารไว้ในระยะยาวให้กับพืช, ช่วยดูดซับสารพิษในดินเอาไว้
หน้าที่ทางชีววิทยา	เป็นอาหารสำหรับจุลินทรีย์ที่ย่อยอินทรีย์ วัตถุ, แต่ถ้ามีคาร์บอนมากไปอาจกระตุ้นจุลินทรีย์บางชนิดให้ขยายตัวมาก และแย่งธาตุอาหารจากพืช	เป็นอาหารสำหรับจุลินทรีย์ที่ย่อยอินทรีย์วัตถุ ปล่อยวิตามิน, ฮอร์โมน, สารปฎิชีวนะ และสารชีวนะอื่นๆ ให้พืช	เป็นที่อยู่อาศัยของสิ่งมีชีวิตที่เป็นประโยชน์ในดิน

ในบรรดาอินทรีย์วัตถุทั้งหมด สิ่งที่สำคัญที่สุดในการฟื้นฟูดินในระบบเกษตรอินทรีย์ก็คือ ฮิวมัส ทั้งนี้ก็เพราะว่าฮิวมัสมีบทบาทสำคัญในหลายด้าน เช่น

* ฮิวมัสช่วยป้องกันการชะล้างหน้าดินและดินอัดตัวแน่นเกินไป
ดินที่มีฮิวมัสน้อย เม็ดดินจะเป็นฝุ่นละเอียด เมื่อฝนตกลงมาเม็ดดินจะกระแทกกับหน้าดิน ทำให้เม็ดดินขนาดเล็กแยกตัวผสมกับน้ำกลายเป็นโคลน เมื่อน้ำฝนไหลลงสู่ที่ต่ำก็จะพัดพาโคลนหรือตะกอนดินตามไปด้วย เมื่อตะกอนดินไหลไปที่อื่น หน้าดินซึ่งถูกชะล้างจึงขาดความอุดมสมบูรณ์ เพราะตะกอนดินมีธาตุอาหารอยู่มาก แต่ดินที่มีฮิวมัส เม็ดดินขนาดเล็กจะจับตัวกันได้ดี ไม่แตกย่อยเมื่อถูกฝน และขณะเดียวกันดินก็ไม่อัดกันจนแน่นเกินไป
ดินเหนียวมักอัดตัวกันแน่น ทำให้รากพืชไม่สามารถชอนไชไปหาอาหารได้ดี แต่ฮิวมัสจะทำให้ดินร่วนและโปร่งขึ้น ช่วยให้น้ำและอากาศซึมผ่านลงดินได้ ส่วนดินทรายก็เช่นกัน ฮิวมัสจะช่วยให้ดินทรายจับตัวเป็นก้อน ทำให้ดินสามารถอุ้มน้ำและเก็บกักธาตุอาหารไว้มิให้ธาตุอาหารถูกชะล้างไปจน หมด

* ฮิวมัสช่วยป้องกันภัยแล้ง
ดินที่มีฮิวมัสจากปุ๋ยหมักสามารถเก็บกักน้ำได้เป็นจำนวนมาก ประมาณว่าปุ๋ยหมัก 10 กิโลกรัม สามารถเก็บน้ำได้ 19.66 ลิตร ซึ่งน้ำที่เก็บไว้จะอยู่ในรูปของฟิล์มบางๆ บนก้อนดิน ในช่วงฝนแล้งรากพืชจะดูดน้ำจากฟิล์มที่ผิวก้อนดินไปใช้ ทำให้พืชไม่ขาดน้ำ

* ฮิวมัสช่วยเก็บแร่ธาตุ ทำให้ดินอุดมสมบูรณ์
ฮิวมัสที่มีขนาดเล็กนี้จะมีประจุขั้วลบซึ่งจะดักจับแร่ธาตุที่มีประจุขั้ว บวกได้ดี เช่น โปแตสเซียม, โซเดียม,แคลเซียม, แมกนีเซียม, เหล็ก และทองแดง ซึ่งเป็นธาตุอาหารที่จำเป็นต่อการเจริญเติบโตของพืช ธาตุอาหารเหล่านี้จะถูกปล่อยออกมาช้าๆ ในอัตราพอดีกันกับที่พืชจะนำไปใช้ ในดินที่ไม่มีฮิวมัสนั้นธาตุอาหารจะไหลลงสู่ชั้นดินลึกด้านล่างที่รากพืช หยั่งลงไปไม่ถึง หรือไม่ก็ถูกพัดพาไปพร้อมกับน้ำ ทำให้ดินขาดความอุดมสมบูรณ์

* ฮิวมัสช่วยลดสารพิษในดิน
กรดอินทรีย์ในฮิวมัสจะทำปฏิกริยาเคมีจับตัวกับธาตุที่อาจเป็นพิษกับพืช เช่น อลูมิเนียม และเหล็ก ทำให้สารพิษไม่ทำอันตรายกับต้นไม้ นอกจากนี้กรดอินทรีย์ของฮิวมัสจะดักจับโลหะหนักได้เช่นเดียวกัน ทำให้โลหะหนักไม่ถูกพืชดูดซึมไปใช้

* ฮิวมัสช่วยกระตุ้นการเจริญเติบโตของพืช
ฮิวมัสและสารอินทรีย์ที่ได้จากการย่อยสลายของอินทรีย์วัตถุมีส่วนช่วยเพิ่ม ประสิทธิภาพของพืชในการดูดซึมวิตามิน วิตามิน-อนาล็อกส์ และออกซิเจน

* สารอินทรีย์ทำให้สีของใบ ดอก และผลไม้สวยขึ้น
สารให้สีที่เป็นสารคลอโรฟิล และสีของดอกไม้, ผลไม้มีองค์ประกอบจากสารในดินและอากาศ ดินที่มีสารอินทรีย์ที่ได้จากการย่อยสลายอินทรีย์วัตถุมากจะช่วยให้พืชมีสาร องค์ประกอบของสารให้สีอย่างพอเพียงจึงทำให้สีของใบไม้ ดอกไม้ รวมทั้งผลไม้สวยงามขึ้น